Yttrium: Verskil tussen weergawes

{{Elementboks_opskrif | getal=39 | simbool=Y | naam=yttrium | links=[[strontiumstronsium]] | regs=[[sirkonium]] | bo=[[skandium|Sc]] | onder=[[lutetiumlutesium|Lu]] | kleur1=#ffc0c0 | kleur2=black }}

{{elementboks_isotope_verval2 | mg=87 | sim=Y | nv=[[sintetiese radio-isotoop|sin]] | hl=3.35 [[dag|d]] | vm1=[[elektronvangs|e]] | ve1=- | pg1=87 | ps1=[[strontiumstronsium|Sr]] | vm2=[[gamma-stralinggammastraling|?]] | ve2=0.48, 0.38[[vertraagde kernstraling|D]] | pg2= | ps2=- }}

{{elementboks_isotope_verval2 | mg=88 | sim=Y | nv=[[sintetiese radio-isotoop|sin]] | hl=106.6 d | vm1=e | ve1=- | pg1=88 | ps1=[[strontiumstronsium|Sr]] | vm2=? | ve2=1.83, 0.89 | pg2= | ps2=- }}

'''Yttrium''' is 'n [[chemiese element]] in die [[periodieke tabel]] met die simbool '''Y''' en [[atoomgetal]] van 39. Yttrium is 'n silwerige metaalagtige [[oorgangsmetaal]] wat algemeen aangetref word in [[seldsame aardelement|seldsame aardminerale]] en twee van sy verbindings word gebruik in die rooi gekleurde [[fosforesensie|fosforeserende]] materiaal in [[katodestraalbuis]]e soos dié wat in [[televisie|televisiestelle]]stelle gebruik wordis.

Yttrium is 'n silwer metaalagtige, glansende [[seldsame aardelement|seldsame aardmetaal]] wat relatief stabiel in lug is. Die voorkoms is baie soortgelyk aan [[skandium]] en sy chemiese eienskappe stem ooreen met die [[lantaniedelantanied]]e. Met blootstelling aan lug verkry dit 'n effense pienk glans. Fyn snysels van die materaail kan spontaan in lug ontbrand as dit warmer as 400 [[Celsius|°C]] verhit word. Fynverdeelde yttrium is hoogs onstabiel in lug. Die metaal het 'n lae [[neutrondeursnee]] vir kernvangs. Die algemene [[oksidasietoestand]] van yttrium is +3.

* Yttriumoksied word ook gebruik om [[yttriumystergranaat|yttriumystergranate]] te vervaardig wat baie effektiewe [[mikrogolf]]-[[elektroniese filter|filters]] is.

* Yttriumyster-, [[alumniumaluminium]]- en [[gadolinium]]granate (bv. Y₃Fe₅O₁₂ en Y₃Al₅O₁₂) het interresanteinteressante [[magnetisme|magnetiese]] eienskappe. [[Yttriumystergranaat]] is ook 'n baie doeltreffende akoestiese energie versender en oorvormer. [[Yttriumaluminiumgranaat]] het 'n hardheid van 8.5 en word ook gebruik as 'n [[edelsteen]] ([[diamant|kunsdiamant]]).

* Klein hoeveelhede van die element (0.1 tot 0.2%) is al gebruik om die korrelgrootte van [[chroom]], [[molibdeen]], [[titaan]] en [[sirkonium]] te verminder. Dit word ook gebruik om van [[aluminium]]- en [[magnesium]][[legering]]s te [[sterkte van materiale|versterk]].

* Word gebruik as 'n [[kataliskatalisator]] vir die [[polimerisasie|polimerisering]] van [[etileen]].

* Yttriumaluminiumgranaat, [[yttriumlitiumfluoried]] en [[yttriumvanadaat]] word in kombinasie met ander [[doopmiddel]]s soos [[neodimium]] of [[erbium]] in [[infrarooi]] [[laser]]s gebruik.

* Dit word in die elektrodes van sommige hoë werkverrigting [[vonkprop]]pe gebruik.

* Die metaal kan gebruik word om [[vanadium]] en ander nie ysterbevattende metale te deoksideer.

* Yttrium word ook gebruik in die vervaardiging van [[gasmantel]]s vir [[propaan]][[lantern]]s as 'n vervanging vir [[torium]] wat effe [[radio-aktiwiteit|radio-aktief]] is.

* [[CeriumSerium]]-[[doping|gedoopte]]behandelde [[yttriumaluminiumgranaat]] (YAG:Ce) kristalle word gebruik as [[fosforesensie|fosforeserende materiale]] om wit [[LED]]'s te maak.

* Yttrium-90 mikrosfere blyk belowend te wees as behandeling vir sekere kankers.

* Yttrium is gebruik as 'n element in die [[supergeleier]] wat deur die [[Universiteit van Houston]] ontwikkel is, [[yttriumbariumkoperoksied|YBaCuO]]. Hierdie supergeleier is bo 90K bedryf, wat 'n betekenisvolle ontwikkeling is omdat dit hoër is as die kookpunt van [[vloeibare stikstof]] (-195.9 °C).

* Yttriumoksied word gebruik om die kubiese vorm van sirkonia te stabiliseer vir gebruik in juwele.

Yttrium (wat vernoem is na ''[[Ytterby]]'', 'n Sweedse dorp naby [[Vaxholm]]) is deur die Finse skeikundige, fisikus en mineraloog [[Johan GodolinGadolin]] in [[1794]] ontdek en is geïsoleer deur [[Friedrich Wöhler]] in [[1828]] as 'n onsuiwer ekstrak van [[yttria]] deur die reduksie van anhidriese yttriumchloried (Y[[Chloor|Cl]]₃) met [[kalium]]. Yttria (Y₂O₃) is die oksied van yttrium en is deur Johan Gadolin in [[1794]] ontdek in 'n [[gadoliniet]] mineraal uit Ytterby.

Die element kan gevind word in byna al die [[seldsame aardmineraal|seldsame aardminerale]] en ook in [[uraan]][[erts]]e maar word nooit in die natuur in onverbonde vorm aangetref nie. Yttrium word kommersieëlkommersieel ontgin vanuit [[monasiet]]sand (3% inhoud, <nowiki>[</nowiki>([[ceriumserium|Ce]], [[lantanumlantaan|La]], ens.)[[fosfaat|PO₄]]<nowiki>]</nowiki>) en vanaf [[bastnäsiet]] (0.2% inhoud, <nowiki>[</nowiki>(Ce, La, ens.)([[koolstof|C]]O₃)[[fluoor|F]]<nowiki>]</nowiki>).

Dit word kommersieëlkommersieel vervaardig deur yttrium[[fluoried]] met [[kalsium]]-metaal te reduseer maar kan ook deur ander metodes vervaardig word. Die element wat moeilik is om van ander seldsame aardes geskei word kom voor as 'n donker grys poeier.

Y-90 bestaan in ewewig met sy moederisotoop [[strontiumstronsium]]-90, wat 'n produk van [[kernbom|kernontploffings]] is.

== Voorsorgmaatreëls ==

Baie min mense kom verbindings wat hierdie element bevat teë, maar dit behoort gewoonlik as baie giftig beskou word al is baie van die verbindings nie baie skadelik nie. Yttrium soute kan [[Karsinogeen|karsinogenies]] wees. Die element word nie gewoonlik in menslike weefsel aangetref nie en het sover bekend geen biologiese rol nie.

== Sien ook ==

* [[Erbium]]

* [[Terbium]]

* [[Ytterbium]]

== Verwysings ==

* [http://periodic.lanl.gov/elements/39.html Los Alamos National Laboratory &ndash; Yttrium]

* {{CommonsWikt-inlyn|Yttriumyttrium}}

* [httphttps://www.webelements.com/webelementsyttrium/elements/text/Y/index.html WebElements.com &ndash; Yttrium]